A.F.A.M. Wetzer, 8 augustus 2007
Kerkstraat 20
De Hooge Kamer, daarna In den zoeten naam Jezus
Gemeentelijk monument
Gasselstraat 28
Context(Bouw)historie:Het hoekpand aan de Gasselstraat 28 is in 1912-1913 nieuw gebouwd, als een agentschap van de Nederlandse Bank. Zoals blijkt uit oud kaartmateriaal verrees de nieuwbouw ter plekke van vrij forse bebouwing. Op de kaart die in 1818 is getekend in verband met de sloop van de tegenoverliggende huizen aan de westkant van de Gasselstraat is te lezen dat het hier bedoelde perceel op de naam van ene Verhayens stond die de bewoner en/of eigenaar was.Het nieuwe agentschap van de Nederlandse Bank werd ontworpen door de bekende Bossche architect K.C. Suyling & Zonen. Het bureau, ook wel bekend als Suyling Van Teefelen en De Nijs, leverde in de eerste helft van de 20ste eeuw een groot aantal ontwerpen in verschillende stijlvormen. Bekend is onder meer het imposante eerste hoofdkantoor van de vroegere PNEM aan de Koningsweg 66 uit 1921. Dit gebouw toont de invloed van het Rationalisme maar is ook verwant aan de vernieuwend-klassieke vormentaal van K.P.C. de Bazel. Ook de in Amsterdamse Schooltrant vormgegeven I.W. Beekmanschool aan de Van der Does de Willeboissingel is door Suyling ontworpen (1927). In de trant van de Neorenaissance zijn daarentegen de verschillende herenhuizen die hij in de vroege 20ste eeuw onder meer aan het Julianaplein en de Stationsweg bouwde. Het onderhavige bankgebouw is juist karakteristiek voor de nieuw-historiserende bouwkunst. De herinterpretatie van de stijlvormen uit het verleden blijkt hier uit de invloed van de klassieke landhuizenbouw. Vrij hoge en met leien gedekte kappen, hoekschoorstenen en een kolossale pilaster-orde verlenen het bankgebouw de vereiste voorname uitstraling. Uitwendig is het authentieke karakter overwegend gaaf behouden gebleven. Inwendig onderging de bank al in 1957 een ingrijpende verbouwing. Van het nu als een modehuis in gebruik zijnde pand is het interieur zowel beneden als boven geheel gemoderniseerd. Ligging:Het hoekpand ligt aan de oostzijde van de Gasselstraat, op de hoek van de Kerkstraat. Deze straten maken deel uit van het middeleeuwse centrum van ’s- Hertogenbosch. De tussen de Kerkstraat een de Hinthamerstraat gesitueerde Gasselstraat is in haar naam een verbastering van de Gasthuisstraat en verwijst zo nog altijd naar de oorspronkelijke locatie van het Groot Ziekengasthuis. Tot 1458 lag dit complex aan de westzijde van de Gasselstraat. De Nederlands Hervormde kerk die nu aan de westzijde van de Gasselstraat op de hoek van de Kerkstraat ligt dateert uit 1821 en wijkt door een voorpleintje terug ten opzichte van het doorgaande tracé van de Kerkstraat (op het pleintje bevond zich oorspronkelijk een bij de kerk horende tuin met hekwerk en geboomte). Het onderhavige bankgebouw vormt een markant element aan dit pleintje. Architect Suyling voorzag het gebouw zowel aan de Gasselstraat als aan de Kerkstraat van een representatieve gevel. Op het raakpunt van beide straten springt de bouwmassa in een scherpe hoek terug, maar is de betreffende oksel ter hoogte van de eerste bouwlaag ingevuld met een kwartrond | 2 |
bouwdeel. Dit bouwdeel zorgt voor een harmonieuze overgang van de ene straat naar de andere en versterkt de stedenbouwkundige betekenis van het ontwerp. In 1935 schiep Suyling in samenwerking met K. Bouwman en W. Hopmans de belendende ‘Oudhollandse’ bebouwing aan weerskanten van de bank. BeschrijvingAlgemeen (hoofdvorm, kap):Het bouwwerk heeft een in hoofdzaak rechthoekige plattegrond, met een uitgespaarde (en kwartrond ingevulde) hoekpartij. De bouwmassa telt twee lagen en heeft een zolderverdieping onder een afgeplat omlopend schilddak. Aan de kant van de Kerkstraat sluiten hierop twee haaks geplaatste steekkappen aan. De dakdekking bestaat uit natuurstenen leien in Maasverband en langs de dakvoeten bevinden zich vrij breed overstekende houten lijstgoten met sierklossen. Er zijn (versoberde) bakstenen hoekschoorstenen en op de nokeinden van de steekkappen bevindt zich een zinken piron. Voorop de steekkappen bevindt zich een houten dakkapel met telkens twee 6-ruits draairaampjes en een fronton in schouderboogprofiel. De dakkapel aan de kant van de Gasselstraat is breder opgezet en langs het middelste deel voorzien van een segmentboogvormig fronton. Door de wijziging met ventilatieroosters bleef er slechts één raam over, voorzien van 6-ruits roedenverdeling. Verder zijn er nog enkele kleine, driehoekige dakkapellen. De gevels zijn gemetseld in roodbruine baksteen in staand verband met lichtverzonken voegen. Er zijn vrij hoge granieten gevelplinten. Langs de geveltraveeën bevinden zich bakstenen pilasters, opgezet volgens de kolossale orde en bekroond door Ionische kapitelen in zandsteen. Siermetselwerklijsten beëindigen de geveltraveeën en langs de bovenzijde van de gevels zelf bevindt zich een hoofdgestel met een zandstenen architraaf en een houten kroonlijst (lijstgoot).Voorgevel:De drie traveeën brede voorgevel aan de Gasselstraat bevat uiterst links de hoofdingang. Deze ligt ingeklemd tussen granieten halfpilasters en wordt beëindigd door een zandstenen sieromlijsting met gebeeldhouwde guirlandes en festoenen alsmede een bekronende schouderboog. Binnen de sieromlijsting zijn twee bovenlichten uitgespaard. De ingang bevat een dubbele deur in een bruingebeitste kleurstelling en met sierroosters. Een niet-oorspronkelijk bordes leidt naar de ingang. Rechts van de ingangspartij bevat de gevel drie vensters. Twee daarvan zijn gekoppeld en liggen in de middelste geveltravee. Net als de overige nog te noemen vensters op de | 3 |
|
begane grond zijn ze voorzien van een zandstenen latei met siermotieven en bevatten ze een origineel enkelruits schuifraam met daarboven twee 4-ruits bovenlichten en bovenaan nog eens twee bovenlichten met 6-ruits roedenverdeling. In de rechter geveltravee bevindt zich dan één venster. De kwartrond opgezette hoekinvulling uiterst rechts wijkt ligt terug en bevat drie vensters met een enkelruits raam. Zandstenen lijsten, montants en lateien omvatten deze vensters alsmede de boven de lateien gelegen 6-ruits bovenlichten. De hoekinvulling wordt beëindigd door een borstwering, ter afscherming van een hier gelegen balkon. Het balkon is toegankelijk via een ingang met een dubbele deur en 6-ruits bovenlichten. Verder sluit op het balkon een venster met een schuifraam aan. Beide gevelopeningen zijn net als de nog te noemen vensters voorzien van een bakstenen strek met een zandstenen sluitsteen. Langs de Gasselstraat bevat de middelste geveltravee op de bovenverdieping twee vensters en zijn de opzij gelegen traveeën elk voorzien van één venster. Ze bevatten een oorspronkelijk enkelruits schuifraam met 6-ruits bovenlichten. Het venster uiterst links is evenwel voorzien van twee enkelruits ramen met bovenlichten. Dit venster ontbeert de siermetselwerkstroken die zich onder de overige vensters bevinden. Zijgevels:Aan de Kerkstraat bevindt zich de rechter zijgevel. Deze is twee traveeën breed en vergelijkbaar gedetailleerd als de voorgevel. Op de begane grond bevatten beide traveeën elk twee gekoppelde vensters als genoemd. Ook de tweemaal twee vensters op de bovenverdieping zijn als aan de Gasselstraat. Zowel aan deze straat als aan de Kerkstraat sluit de bouwmassa direct aan op de belendende bebouwing.Achtergevel:De achtergevel is niet zichtbaar vanuit de openbare ruimte.Ruimtelijke indeling:De oorspronkelijke indelingsstructuur ging voorzover zichtbaar verloren.Constructies:Er is geen documentatie beschikbaar over de constructieve opzet van het bouwwerk. Vermoedelijk zijn er enkelvoudige houten balklagen toegepast.Interieurelementen:Het interieur is zowel beneden als boven ingrijpend gemoderniseerd. Van de verloren gegane originele interieurafwerking waren geen restanten zichtbaar. In de kelder zou nog een kluis aanwezig zijn.Erf, bijgebouwen, diversen:N.v.t. | 4 |
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst1. Architectonische en stedenbouwkundige waardenHet pand Gasselstraat 28 heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de samenhang met de historische gebouwde omgeving en de historische verkavelingsstructuur. Het op de hoek met de Kerkstraat gerealiseerde bouwwerk is opgezet als een markante hoekoplossing met belangrijke stedenbouwkundige waarde. Door de opzet met een opvallende kwartronde hoekpartij en representatieve gevels met diverse bijzondere gevelaccenten accentueert het object op een harmonieuze wijze de overgang van de twee straten. Tezamen met de naastgelegen Nederlands Hervormde kerk en overige historische bebouwing maakt het pand deel uit van een waardevol ensemble rondom het betreffende pleintje aan de Kerkstraat.2. Bouw- en/of kunsthistorische waardenHet in 1912-1913 door de vooraanstaande Bossche architect K.C. Suyling ontworpen pand heeft architectuurhistorische waarde als een uitwendig zowel in de detaillering als in de hoofdvorm overwegend gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een vroeg 20ste-eeuws bankgebouw in een nieuw-historiserende trant. Karakteristiek is vooral de uitvoering met aan de klassieke Hollandse landhuizenbouw verwante details zoals een kolossale orde, veelruits bovenlichten en hoge kappen met hoekschoorstenen en leidekking. Het zorgvuldig vormgegeven ontwerp geeft nog altijd een goed beeld van het gevarieerde oeuvre van voornoemde architect die diverse ontwerpen in Den Bosch op zijn naam heeft staan.3. Cultuurhistorische waardenHet gebouw heeft cultuurhistorische waarde als een voormalig bankgebouw. Dit als een agentschap van de Nederlandse Bank opgerichte pand weerspiegelt op een goed herkenbare wijze de contemporaine ideeën over de uitvoering van voor een dergelijke functie bestemde architectuur. Door zijn voornaam-ingetogen vormgeving met verwijzingen naar de klassieke Hollandse bouwkunst accentueert het ontwerp de met bankarchitectuur samenhangende ideeën over representatie die de stabiliteit van het bank- en geldwezen dienden te onderstrepen.Het object Gasselstraat 28, bestaande uit een voormalig bankgebouw uit 1912-1913, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. | 5 |
Erfgoed 's-HertogenboschMosmans
Kerkstraat
Kitslaar, (winkel)1124. "Den sueten Naem". Woonhuis van Andries en Jan de Beckere gebruederen, beeldstormers, die in 1566 de koperen doopvont van St Jan, in stukken gesmeten hebben. In 1603 bakkerij. Het achterhuis in de Gastelstraat heet "De Hooge Kamere". | 63 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Sasse van Ysselt I
De Hooge Kamer, daarna In den zoeten naam Jezus
|
(No. 20) Schuins tegenover dit huis, aan den Z.O. hoek der Kerk- en Gasselstraat, stond het huis eerst genaamd: De Hooge Kamer, daarna In den zoeten naam Jezus. Peter, zoon van Andries van Boxmeer, kocht 24 Maart 1544 dit huis, dat toen nog heette de Hooge Kamer, van Geertruid weduwe van Jan van Maren.
Hij had twee zonen: Andries en Jan, die, omdat zij in dit huis het beroep van broodbakker uitoefenden, de Beckere genaamd werden. Hunne moeder zal daarin ook dat beroep hebben uitgeoefend, vermits blijkens R.A. van Zuylen Stadsrekeningen I blz 736 in 1564 in dit huis eene broodbakster woonde, die in dat jaar te licht brood verkocht.
Genoemde gebroeders Andries en Jan waren Hervormingsgezind, zooals blijkt uit het werk van Prosp. Cuypers voormeld blz. 333, 353, 361, 468 en 512.
Dierck Aertszn, van Dinther, als daartoe gemachtigd, bij brieven, door de Regeering der stad Zalt-Bommel verleend, van Willem Janszn., zoon van wijlen Jan, den zoon van Peter
| 333 |
|
Andrieszoon van Boxmeer, bakker, alsmede van Lodewijck Geritszn. en Jacob Janszn, hebbende het beleid over de Armen Zaken te Zalt-Bommel en overzulks mede gerechtigd tot de goederen van genoemden Jan, den zoon van Peter Andrieszn. voornoemd, en van mr. Jan Everardszn, hoefsmid, als erfgenaam zijner dochter Catharina, door hem verwekt bij Elisabeth, zijne huisvrouw, dochter van Peter Andrieszn meergenoemd, verkocht 15 April 1610 (Reg. n°. 251 f. 417) dit huis, dat toen gezegd werd te staan aan den hoek van de Alde Gasthuysstraet 1) en genaamd te zijn den sueten naem Jesus, aan den goudsmid mr. Christofïel Janszn. Uit deze akte valt de gevolgtrekking op te maken, dat Jan de Beckere ter wille van zijn geloof den Bosch metterwoon had verlaten evenals zoovele andere Bossche Hervormingsgezinden van zijnen tijd zulks deden. In 1646 behoorde dit huis weder toe aan eenen broodbakker, n.l. aan Peter van Geldrop Hubertszn en in 1747 werd het gekocht (Reg. n°. 569 f. 229) door Andries Bolsius, chirurgijn te den Bosch 2). Bij de afbraak van dit huis in den winter van 1911/12 zijn in de kelders daarvan oude bakovens gevonden. | 334 |
| Noten | |
| 1. | Is thans bij verbastering genaamd de Gasselstraat. |
| 2. | Hij behoorde tot eene familie van chirurgyns. De eerste van haar, die zich in den Bosch metterwoon vestigde, was Andries Bolsius Corneliszn, chirurgyn te den Bosch in 1686, geboren te Dordrecht 15 Mei 1652, h. te den Bosch 15 October 1679 Adriaantje van Bockhoven. Hun zoon was de chirurgyn Joannes Bolsius, die 25 April 1711 Henrica Dirks huwde; zij schonk hem o.a. bovengenoemden chirurgyn Andries Bolsius, die Joanna van Munster huwde, doch kinderloos stierf en Antonius Bolsius, ook chirurgyn, geboren 1717, h. Catharina van Asperen. Laatstgenoemde echtelieden waren o.a. ouders van Joannes Bolsius, die volgt en Antoni Bolsius, notaris te den Bosch, geboren aldaar 29 Augustus 1757, h. aldaar 4 Augustus 1788 Adriana Sweens, dochter van Petrus Joannes en Barbara Boselie. Zij schonk hem o.a. Antonius Petrus Bolsius, notaris te den Bosch, geboren aldaar 9 Februari 1789, h. aldaar 1°. 15 September 1815 Tberesia Maria Cuypers; 2°. 6 Februari 1822 Joanna van der Vaart; zijne kinderen waren o.a. ex 1ma Antonius Petrus Bolsius, notaris te den Bosch, stierf aldaar kinderloos 19 Juni 1901, h. Maria Francisca van Schevichaven; en ex 2da Jan Bolsius, architect en lid van den Gemeenteraad te den Bosch, geboren 1824, h. Joanna van Maaren. Joannes Bolsius voornoemd was chirurgyn te den Bosch en had een zoon Antonius, die aldaar med. doctor was. Deze had o.a. een zoon Nicolaus Bolsius, die gazdirecteur te den Bosch was, hetgeen thans is diens zoon Petrus Bolsius. |
De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch II (1910) 333-334
Sasse van Ysselt II
De Gekroonde Schoen
|
(No. 20) Naast laatstbedoeld huis 1) stond kerkwaarts een huis, dat Petrus, sartor, zoon van Henrick Goijartszn, den 4 Maart 1587 (Reg. n°. 244 f. 507) verkocht aan Gerard, zoon van Jan Scheffer; het werd toen gezegd te zijn: huis, erf, plaats en achterhuis, staande in de Kerkstraat tusschen dat eertijds van Willem, zoon van Rase Persoons genaamd tsGraets, pictor, nu van Frans Hollants, bibliopola, ex uno en dat eertijds der erfgenamen Alard Spycker, nu van Jacob van Taterbeeck, ex alio en, zich achterwaarts uitstrekkende tot aan het erf van genoemde van Taterbeeck en dat der erfgenamen van Herwig Cretiers. Genoemde Gerard Scheffer of Scheffers stierf kinderloos en alstoen werd van hem dit huis geërfd door zijnen broeder, den boekverkooper Jan Janszn Scheffer, die het 6 Juni 1612 (Reg. n°. 311 f. 537) verkocht aan den „glaesmaecker Joost, zoon van wijlen Pauwel Joostzn, als wanneer het gezegd werd te zijn: huis, erf, tuin en achterhuis, staande in de Kerkstraat tusschen dat van hem, verkooper, ex uno en dat, den Sueten naem Jhesus op ten hoeck, ex alio. Zijne vrouw was Magdalena, dochter van Lambert Echtbertszn van der Stappen. Het huis, dat hij, als gezegd, naast het hierbedoelde had staan, was wellicht dat, hetwelk Jan, zoon van Gerard Sceffer, in 1544 kocht van Rutger van Vickevoirt (Reg. n°. 167 f. 160 vso) 2); het werd toen gezegd te staan tusschen dat van Arnold Pasteykens ex uno en dat der erfgenamen van Thomas Landmeter ex alio en door Jan Janszn van Vickevoirt, vader van Rutger voornoemd, gekocht te zijn o.a. van Willem, zoon van Gobelinus Moer, den clockgieter, als man van Elisabeth, dochter van Jan Blickmans en Catharina. Anna, dochter van wijlen Jan Scheffers Senior en weduwe van mr. Johan van Besauwen, drossaard van de Graaf-
| 335 |
|
schap Bokhoven, verkocht 1673 (Reg. n°. 492 f. 76) het Kerkwaarts naast het huis de Gekroonde schoen staand huis, dat door haar geërfd was van hare ouders en dat nu gezegd werd te zijn: huis, erf, ledige plaats en achterhuis, staande tusschen het huis der erfgenamen Paulus Joosten ex uno en dat van Jenneken weduwe van Cornelis Vrients ex alio en zich achterwaarts uitstrekkende tot aan het erf van genoemde erfgenamen. Het huis de Gekroonde Schoen werd later tot een vereenigd met dat genaamd In den zoeten naam Jezus; deze beide huizen, alsmede het daarnaast Kerkwaarts staand huis zijn in het laatst van 1911 en begin 1912 afgebroken en in de plaats daarvan is door de firma K.C. Suyling en Zn. gebouwd het kantoor der Nederlandsche Bank.
| 336 |
| Noten | |
| 1. | Men zie hierover nog Reg. n°. 240 f. 83. |
| 2. | Misschien was dit wel het huis, genaamd in de X Gheboden (Zie Algem. Nederl. Familieblad V blz. 236 en vlgd). |
De voorname Huizen en Gebouwen van 's-Hertogenbosch II (1910) 335-336
Adresboeken
Kerkstraat 20
Kerkstraat A 76 (????)
| 1865 | J.F. Kennis (mr. kleedermaker en winkelier) |
| 1875 | P.A. Kitslaar (mr. schoenmaker) - J.R. Steinmetz (kapitein eerste bataillon) |
| 1881 | P.A. Kitslaar (mr. schoenmaker) |
Kerkstraat A 72 (1881)
| 1908 | P.A. Kitslaar (schoenmagazijn) |
Kerkstraat 20 (1909)
| 1910 | P.A. Kitslaar (schoenenmagaz. hofleverancier) |
Bossche Encyclopedie |